ಹಾವು ಎಣೆ ಆಡುವುದೇಕೆ?

© ಸೌಮ್ಯ ಅಭಿನಂದನ್

ಈ ಜಗತ್ತಿನ ಸೃಷ್ಟಿ ಒಂದು ಅದ್ಭುತ. ಅದರಲ್ಲೂ ಜೀವ ಸಂಕುಲಗಳ ಸೃಷ್ಟಿ ಅವುಗಳ ದೇಹ ರಚನೆ, ಸಹಬಾಳ್ವೆ, ಹೊಂದಾಣಿಕೆ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ನೋಡಿದಾಗ ಮತ್ತು ಆಳವಾಗಿ ವೀಕ್ಷಿಸಿದಾಗ ಮಾತ್ರ ಅದರ ವಿಸ್ಮಯ ಅರಿವಿಗೆ ಬರುತ್ತದೆ.

ನಾನು ಕೊಡಚಾದ್ರಿ ತಪ್ಪಲಿನ ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟದ ಹೃದಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ಬೀಳೂರಿನಲ್ಲಿ ವಾಸವಾಗಿರುವ ಹವ್ಯಾಸಿ ಛಾಯಾಗ್ರಾಹಕಿ, ಮೂಲತಃ ಕೃಷಿಕ ಕುಟುಂಬದಿಂದ ಬೆಳೆದು ಬಂದವಳಾದ್ದರಿಂದ ಪ್ರಾಣಿ, ಪಕ್ಷಿ ಹಾಗು ಪರಿಸರದ ಬಗೆಗೆ ಬಹಳ ಆಸಕ್ತಿ, ಅಂತೆಯೇ ಪ್ರತಿದಿನ ಕ್ಯಾಮೆರಾ ಹಿಡಿದು ನಮ್ಮ ಮನೆಯ ಅಡಿಕೆ ತೋಟದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸುತ್ತು ಹಾಕಿ ಏನಾದರೂ ಅದ್ಭುತವಾದ ದೃಶ್ಯ ಸಿಕ್ಕರೆ ಸೆರೆ ಹಿಡಿಯುವುದು ಒಂದು ರೂಢಿ. ಹೀಗೆಯೇ ಒಂದು ದಿನ ಎಂದೂ ನೋಡಿರದ ಒಂದು ಅದ್ಭುತ ದೃಶ್ಯ ನನ್ನ ಕ್ಯಾಮೆರಾ ಕಣ್ಣಿಗಿ ಬಿತ್ತು. ಅಲ್ಲಿ ಎರಡು ಕೇರೆ ಹಾವುಗಳು ತಮ್ಮ ವಲಯ ನಿರ್ಧಾರಕ್ಕಾಗಿ ನೃತ್ಯದಲ್ಲಿ ಮಗ್ನವಾಗಿದ್ದವು.

ಕೇರೆ ಹಾವು (Indian Rat Snake) ವೇಗವಾಗಿ ಚಲಿಸುವ ಸರಿಸೃಪವಾಗಿದ್ದು, ಇದನ್ನು ವೈಜ್ಞಾನಿಕವಾಗಿ ಪಿಟ್ಯಾಸ್ ಮ್ಯೂಕೋಸಾ (Ptyas mucosa) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಕೋಲಬ್ರಿಡೆ (Colubridae) ಗುಂಪಿಗೆ ಸೇರಿದೆ. ಇವುಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು. ಇದರ ದೇಹವು ಸುಮಾರು 2.5 ಮೀಟರ್ (8 ಅಡಿ) ನಷ್ಟು ಉದ್ದವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಇವುಗಳು ವಿಷಕಾರಿಯಲ್ಲದ ಹಾವುಗಳ ಗುಂಪಿಗೆ ಸೇರಿದ್ದು, ಸ್ವಭಾವತಹ ಆಕ್ರಮಣಕಾರಿಯಲ್ಲ, ಆದರೆ ಬೇರೆ ಜೀವಿಗಳಿಂದ ತೊಂದರೆಯಾದರೆ ಹೆಡೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ಕಾಳಿಂಗ ಸರ್ಪ ಮತ್ತು ನಾಗರ ಹಾವಿನಂತೆ ಅನುಕರಣೆ ಮಾಡಿ ತನ್ನನ್ನು ತಾನು ರಕ್ಷಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಈ ವರ್ತನೆಯು ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರಲ್ಲಿ ವಿಷಕಾರಿ ಹಾವೆಂಬ ಗೊಂದಲವನ್ನು ಸೃಷ್ಠಿಸುತ್ತದೆ.

ಕೇರೆ ಹಾವುಗಳು ತಮ್ಮ ಸೀಳು ನಾಲಿಗೆಯ ಮೂಲಕ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿನ ರಾಸಾಯನಿಕಗಳನ್ನು ಗ್ರಹಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ಗ್ರಹಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯ ಪಾತ್ರವಹಿಸುವುದು “ಜಾಕೋಬ್ಸೊನ್” (Jacobson) ಅಂಗ. ಇದು ಹಾವುಗಳ ಮೂಗಿನ ಎರಡು ಹೊಳ್ಳೆಗಳ ನಡುವೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಈ ಹಾವುಗಳು ತಮಗೆ ಆಹಾರವಾದ ಜೀವಿಗಳನ್ನು ಕೊಂದು ತಿನ್ನದೆ ಜೀವವಿದ್ದಂತೆ ಇಡಿಯಾಗಿ ನುಂಗಿ ತದನಂತರ ಜೀರ್ಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಕೃಷಿ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಬೆಳೆ ನಾಶಮಾಡುವ ಅನೇಕ ಬಗೆಯ ಕೀಟಗಳನ್ನು ಹಾಗೂ ದಂಶಕಗಳನ್ನು (ಇಲಿ, ಹೆಗ್ಗಣ) ತಿನ್ನುವುದರಿಂದ ಈ ಹಾವನ್ನು “ರೈತನ ಮಿತ್ರ” ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇವು ತಮ್ಮ ಜೀವಿತಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು 15000ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಇಲಿಗಳನ್ನು ಸಾಯಿಸುತ್ತವೆ.

ಇವುಗಳು ತಮ್ಮ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಾಗಿ ಹಾಗೂ ಚರ್ಮಕ್ಕೆ ಅಂಟಿದ ಇತರ ಪರಾವಲಂಬಿಗಳಿಂದ ದೇಹವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಚರ್ಮವನ್ನು ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ಕಳಚುತ್ತವೆ. ಈ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಎಸಿಡಿಸಿಸ್¸ (Ecdysis) ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಹೊಸ ಚರ್ಮದ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡ ನಂತರ ಹಳೆಯ ಚರ್ಮವು ಕಳಚಿ ಬೀಳುತ್ತದೆ. ಈ ಕ್ರಿಯೆಯು ಪ್ರೌಢಾವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿರುವ ಹಾವಿನಲ್ಲಿ ವರ್ಷಕ್ಕೆ 2-3 ಬಾರಿ ಹಾಗು ಎಳೆಯ ಹಾವಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿ 3 ವಾರಗಳಿಗೊಮ್ಮೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.

ಇವು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ವಸಂತ ಋತುವಿನ ಕೊನೆಯಿಂದ ಬೇಸಿಗೆಯ ಆರಂಭದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಸಂತಾನೋತ್ಪತ್ತಿ ಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ನಂತರ ಮಾರ್ಚ್ ನಿಂದ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ತಿಂಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಹೆಣ್ಣು ಹಾವು ಪ್ರತಿ ಕ್ಲಚ್ (Clutch) 8-20 ಮೊಟ್ಟೆಗಳನ್ನಿಟ್ಟು 60-80 ದಿನಗಳವರೆಗೆ ಕಾವು ಕೊಟ್ಟು ಕಾಪಾಡುತ್ತದೆ. ಸಂತಾನೋತ್ಪತ್ತಿ ಕಾಲ ಸಮೀಪಿಸಿದಾಗ ಗಂಡು ಕೇರೆ ಹಾವುಗಳು ತಮ್ಮ ವ್ಯಾಪ್ತಿಗಾಗಿ ಹೋರಾಟ ಮಾಡುತ್ತವೆ. ಇದನ್ನು Combat dance ಅಥವಾ Territory fight ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.

ಮೊದಲು ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ಕೇಳಿದ್ದೆ ಆದರೆ ಎಂದೂ ನೋಡಿರಲಿಲ್ಲ ಆದ್ದರಿಂದ ನನಗೆ ಇದೊಂದು ಅದ್ಭುತ ದೃಶ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಎರಡು ಗಂಡು ಕೇರೆ ಹಾವುಗಳು ಹೆಣ್ಣು ಕೇರೆ ಹಾವು ತನ್ನ ದೇಹದಿಂದ ಹೊರಸೂಸುವ ಫೆರಮೋನನ್ನು (Pheramone – ಒಂದು ರಾಸಾಯನಿಕ ದ್ರವ್ಯ) ಹಿಂಬಾಲಿಸಿ ಬರುತ್ತವೆ. ಈ ಎರಡೂ ಗಂಡು ಹಾವುಗಳು ಹೆಣ್ಣನ್ನು ಒಲಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಹೋರಾಟ ನಡೆಸುವಾಗ ತಮ್ಮ ದೇಹವನ್ನು ಒಂದಕ್ಕೊಂದು ಉಜ್ಜಿಕೊಳ್ಳುತ್ತ ಏಣಿಯಂತೆ ಸುತ್ತಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ತಮ್ಮ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವ ಸಲುವಾಗಿ ಲಂಬವಾಗಿ ನಿಂತು ಒಂದು ಇನ್ನೊಂದನ್ನು ಕೆಳಕ್ಕೆ ಬೀಳಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತವೆ. ಒಂದು ಹಾವು ಇನ್ನೊಂದನ್ನು ಕೆಳಕ್ಕೆ ಬೀಳಿಸುವವರೆಗೆ ಅದು ನೆಲದಿಂದ 3-4 ಅಡಿಗಳಷ್ಡು ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ನಿಂತಿರುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಈ ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ಗೆದ್ದ ಹಾವು ಹೆಣ್ಣನ್ನು ಒಲಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಸೋತ ಹಾವು ತನ್ನ ದಾರಿ ಹಿಡಿದು ಹಿಂತಿರುಗುತ್ತದೆ. ಈ ದೃಶ್ಯವನ್ನು ನಾನು ಸುಮಾರು ಒಂದು ಗಂಟೆಗಳ ಕಾಲ ವೀಕ್ಷಿಸಿ ಅನೇಕ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಸೆರೆಹಿಡಿದೆ.

ಇದು ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುವ ದೃಶ್ಯ ಇದನ್ನು ಹಾವು ಎಣೆ ಆಡುವುದು ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಅನೇಕ ಜನರು ಇದನ್ನು ನಾಗರಹಾವು ಹಾಗು ಕೇರೆ ಹಾವಿನ ಸಂಭೋಗ ನೃತ್ಯ ಎಂಬ ತಪ್ಪು ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಇದನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸಿದರೆ ದೋಷ ಬರುತ್ತದೆಂಬ ಮೂಢನಂಬಿಕೆ ಇದೆ. ಆದರೆ ಇದೊಂದು ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಅಪರೂಪದ ದೃಶ್ಯ. ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿನ ಯಾವ ಜೀವಿಯೇ ಆಗಲಿ ನಾವು ತೊಂದರೆ ಕೊಡದೆ ಅವು ನಮಗೆ ಏನೂ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ಹಾವುಗಳಿಗೆ ಯಾವುದೇ ರೀತಿಯ ತೊಂದರೆ ಕೊಡದೆ ಈ ಅದ್ಭುತವನ್ನು ವೀಕ್ಷಿಸಿದರೆ ತಪ್ಪೇನಿಲ್ಲ.

ಲೇಖನ: ಸೌಮ್ಯ ಅಭಿನಂದನ್
          ಶಿವಮೊಗ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆ